Gleðin var við völd á Borgarbókasafninu í miðbæ Reykjavíkur þegar níu bækur voru tilnefndar til Fjöruverðlaunanna – bókmenntaverðlauna kvenna 6. desember 2016.

Eftirfarandi höfundar og bækur hlutu tilnefningar:

Fagurbókmenntir

• Eyland eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur
• Kompa eftir Sigrúnu Pálsdóttur
• Raddir úr húsi loftskeytamannsins eftir Steinunni G. Helgadóttur

Fræðibækur og rit almenns eðlis

• Heiða – fjalldalabóndinn eftir Steinunni Sigurðardóttur
• Hugrekki – saga af kvíða eftir Hildi Eiri Bolladóttur
• Barðastrandarhreppur – göngubók eftir Elvu Björgu Einarsdóttur

Barna- og unglingabókmenntir

• Doddi: Bók sannleikans! eftir Hildi Knútsdóttur og Þórdísi Gísladóttur; myndir og kápa Elín Elísabet Einarsdóttir.
• Íslandsbók barnanna eftir Margréti Tryggvadóttur og Lindu Ólafsdóttur.
• Úlfur og Edda: Dýrgripurinn, höfundur texta og mynda er Kristín Ragna Gunnarsdóttir

Rökstuðningur dómnefnda

Fagurbókmenntir

Eyland eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur.
Útgefandi Benedikt.
Í sinni fyrstu skáldsögu dregur Sigríður Hagalín Björnsdóttir lesandann inn í martraðarkennda framvindu með snarpri og hugvitssamlegri frásögn af Íslandi sem misst hefur allt samband við umheiminn. Hvað gerist þegar norræn eyja úti í ballarhafi einangrast algjörlega? Hvaða lögmál taka völdin í slíku ástandi? Sigríður heimfærir dystópíuformið á okkar eigið samfélag og setur þannig hið kunnuglega og hversdagslega í nýtt, ógnvekjandi og ónotalega trúverðugt samhengi. Mismunandi frásagnaraðferðum er beitt á áhrifaríkan hátt – sögum af afdrifum persóna er blandað saman við blaðagreinar, skýrslur og ljóðrænni kafla – og úr verður spennandi saga sem vekur lesandann óhjákvæmilega til umhugsunar um brýn málefni á borð við þjóðernishyggju, umhverfismál og fólk á flótta. Þótt Ísland sé í brennidepli skrifar Sigríður inn í mun stærri heimsmynd og stenst þá freistingu að gefa einhlít svör. Eyland er afar vel heppnuð frumraun höfundar sem fetar nýja slóð.

Kompa eftir Sigrúnu Pálsdóttur.
Útgefandi Smekkleysa.
Kompa eftir Sigrúnu Pálsdóttur er margslungin og áhrifarík skáldsaga þar sem hárnákvæmur stíl og hugvitsamleg uppbygging mætast. Þótt sagan sé sögð frá sjónarhóli ungrar fræðikonu og snúi að glímu hennar við sögulegar heimildir fjallar hún ekki síður um mörk raunveruleika og túlkunar. Undir yfirborðinu ólga spurningar um hversu áreiðanlegar heimildirnar um okkar eigin tilveru séu í raun, hvað af því sem við upplifum hafi raunverulega gerst og hvað sé einungis túlkun okkar sjálfra. Þannig varpar höfundur ljósi á sammannlegt eðli þar sem vonir og væntingar einstaklingsins og þörf hans fyrir að uppfylla tiltekna sjálfsmynd stýra því hvernig hann les í umhverfi sitt. Þrátt fyrir þennan alvarlega undirtón er frásögnin fyndin og írónísk sýn höfundar á allt frá fræðastörfum til samskipta mæðgna og vinkvenna leynir sér ekki. Kompa er auðug skáldsaga sem vex við hvern lestur.

Raddir úr húsi loftskeytamannsins eftir Steinunni G. Helgadóttur.
Útgefandi JPV.
Hinn langi og skemmtilegi titill Raddir úr húsi loftskeytamannsins er snjöll vísun í þann fjölradda sagnaheim sem skáldverkið geymir. Þar er að finna sögur um sérstakar en þó trúverðugar manneskjur sem reyna að mynda tengsl í oft einmanalegri tilveru. Persónurnar eiga ýmislegt sameiginlegt – líf sem skarast og farast á mis, fínlegir þræðir sem fléttast saman. Textinn er uppfullur af mennsku og ber vott um næmi fyrir margbreytileika sálarlífsins. Höfundur leikur sér með ólík sjónarhorn og hversdagsleikinn og fantasían mætast gjarnan með óvæntum hætti. Með hófstilltum lýsingum og flæðandi stíl nær höfundurinn sterkum hughrifum og fangar skáldskapinn í tilverunni. Sögurnar eru allt í senn sorglegar, spaugilegar eða þrungnar undirliggjandi óhugnaði. Allt þetta hefur Steinunn G. Helgadóttir á valdi sínu, að því er virðist áreynslulaust og léttilega. Raddir úr húsi loftskeytamannsins er samspil fjölmargra radda úr fortíð, nútíð og framtíð sem snerta við lesandanum.

Fræðibækur og rit almenns eðlis

Barðastrandarhreppur göngubók eftir Elvu Björgu Einarsdóttur.
Útgefandi Elva Björg Einarsdóttir (bagellabauk)
Það er löngun til að vökva ræturnar sem rekur Elvu Björgu Einarsdóttur af stað í göngu um æskuslóðirnar í Barðastrandarhreppi. Áratug síðar er orðin til bók með fjölmörgum gönguleiðum inn til fjalla eftir hreppnum endilöngum og auk þess lýsingum á göngu eftir allri strandlengjunni og sérhverjum bæ sveitarinnar. Elva Björg gengur gamlar þjóðleiðir og kryddar gönguna með áhugaverðum frásögnum úr nútíð og fortíð. Í gegnum frásögnina skín ást Elvu Bjargar á landinu. Lesendur fá innsýn í mannlífið á uppvaxtarárum höfundar en einnig í fornminjar, vegagerð, sjósókn og draugasögur af svæðinu. Einnig bendir hún á hentugar gönguleiðir fyrir börn. Allir geta því fundið eitthvað við sitt hæfi. Bókinni fylgir fallegt kort sem Kristbjörg Olsen myndlistarkona teiknaði og undirstrikar það vel lengd Barðastrandarhrepps, en tólf gönguleiðir eru merktar inn á kortið. Bókin er full af skemmtilegum fróðleik og nýtist eflaust vel við undirbúning gönguferða í Barðastrandarhreppi. Auk þess er um sjálfsútgáfu að ræða og þó að fjölmargir hafi komið að tilurð og útgáfu bókarinnar má kalla hana einnar konu framtak.

Hugrekki. Saga af kvíða eftir Hildi Eiri Bolladóttur.
Útgefandi Vaka Helgafell.
Í bókinni Hugrekki – sögu af kvíða segir Hildur Eir Bolladóttir frá þráhyggju og kvíða sem hún hefur glímt við frá unglingsaldri. Frásögnin er persónuleg en hefur jafnframt almenna skírskotun sem margir geta eflaust tengt við eigin reynsluheim. Í bókinni lýsir höfundur ýmsum birtingarmyndum kvíða, áráttuhegðunar og þráhyggju og þeim áhrifum sem þetta hefur haft á líf hennar og líðan. Hún lýsir því hve erfitt getur reynst að átta sig á einkennunum sem fylgja andlegum kvillum en leggur áherslu á að smám saman sé hægt að læra að halda þeim niðri. Það er síður en svo óalgengt að fólk glími við lamandi kvíða eða konur finni fyrir fæðingarþunglyndi og þurfi jafnvel að leita á geðdeild, en margvísleg tabú og ranghugmyndir eru tengd þessum sjúkdómum. Styrkur bókarinnar felst ekki síst í að Hildur Eir ræðir opinskátt um þessi tabú og og beitir húmor þótt hún fjalli um alvarleg málefni. Hildur Eir er vel menntuð kona sem þjónar sem prestur í stórri sókn. Saga hennar sýnir hvernig hægt er að takast á við vandann og nýta hann til að hjálpa öðrum.

Heiða, fjalldalabóndinn eftir Steinunni Sigurðardóttur.
Útgefandi Bjartur.
Heiða, fjalldalabóndinn er saga ungrar konu sem fer eigin leiðir í lífi og störfum. Heiða er einyrki á afskekktu sauðfjárbúi og sem vitundarmiðja og sögumaður frásagnarinnar lýsir hún daglegum og árstíðabundnum störfum á búinu, en einnig því hvernig hún leiðist út í sveitarstjórnarstörf vegna andstöðu sinnar við áform fyrirtækisins Suðurorku um Búlandsvirkjun í Skaftárhreppi, enda ljóst að slík virkjun myndi gerbreyta náttúrufari héraðsins. Bústörfin og lífsbaráttan í afskekktu byggðarlagi eru þungamiðja frásagnarinnar, en einnig er náttúran og mikilvægi þess að standa vörð um hana gegnumgangandi þema. Sú varðstaða getur þó reynst dýrkeypt, bæði í lögfræðikostnaði og dýrmætum vinnustundum á búinu, og einnig er hætt við sundrungu í litlum samfélögum þegar orkufyrirtæki og önnur utanaðkomandi öfl mæta á svæðið og gera íbúunum gylliboð. Þessu lýsir sagan en jafnframt góðum grönnum og sterkri fjölskyldu. Steinunn Sigurðardóttir hefur skrifað magnaða og einlæga bók um athyglisverða og sterka persónu sem ögrar ýmsum staðalímyndum samfélagsins.

Barna- og unglingabókmenntir

Doddi: Bók sannleikans! eftir Hildi Knútsdóttur og Þórdísi Gísladóttur, myndir og kápa Elín Elísabet Einarsdóttir.
Útgefandi Bókabeitan.
Söguhetjan í Dodda: Bók sannleikans ákveður að skrifa þunna bók um sannleikann, eða eigið líf. Honum finnst bækurnar sem fullorðnir vilja að hann lesi, flestar vera hnausþykkar, verulega barnalegar eða yfirþyrmandi ævintýralegar og fjalla um eitthvað sem gerðist í fornöld. Doddi: Bók sannleikans er einmitt ekki þannig. Hún er í dagbókarformi, gerist í íslensku, fjölmenningarlegu umhverfi og fjallar um venjulega krakka í efri bekkjum grunnskólans. Líf Dodda hverfist aðallega um Hönnu Rós, sem hann er ástfanginn af, og söfnun á skordýrum. Lífið er gott þrátt fyrir smávægileg vandamál eins og ástarsorg, vandamálin eru yfirstíganleg og tilvera krakkanna skemmtileg. – Öfugt við foreldrana, sem eiga sér leiðinleg áhugamál eins og hollustufæði, makaleit á netinu og Framsóknarflokkinn. Krakkar í síðustu bekkjum grunnskólans þekkja þennan strák í sjálfum sér eða bekkjarfélögum sínum. En þessi kunnuglegi veruleiki verður mjög fyndinn í meðförum Dodda, sem hefur einstaka sýn á veröldina, og það gerir bókina mjög áhugaverða og skemmtilega.

Úlfur og Edda: Dýrgripurinn. Höfundur texta og mynda Kristín Ragna Gunnarsdóttir.
Útgefandi Bókabeitan.
Sagan af Úlfi og Eddu fer með lesendur í æsispennandi ævintýri þar sem skemmtilegum hversdagsheimi barna er blandað saman við ævintýraheim norrænnar goðafræði á nýstárlegan og frumlegan hátt. Um leið eru þekktir atburðir úr íslenskri menningu gerðir afar aðgengilegir og forvitnilegir án þess að það sé nokkur afsláttur gefinn af skemmtanagildi bókarinnar. Höfundur gefur lesendum glænýja sýn á margar þekktar persónur goðheima og færir þær nær okkar hversdagslegu tilveru og samtíma. Bókin tekur að auki á ýmsum þeim málum sem börn nútímans þekkja vel, til dæmis hvað það er að eiga stjúpsystkini, tilheyra mismunandi fjölskyldugerð, hlutverk afa og ömmu og börnum sem tilfinninga- og vitsmunaverum er gert hátt undir höfði. Bókin sameinar því það að vera fræðandi, skemmtileg og fyndin, skrifuð á auðskiljanlegu máli sem mun þó án efa styrkja orðaforða barnanna.
Myndskreytingar bókarinnar eru þá sérlega vel útfærðar og bæta miklu við.

Íslandsbók barnanna. Texti Margrét Tryggvadóttir, myndir Linda Ólafsdóttir.
Útgefandi Iðunn.
Íslandsbók barnanna eftir Margréti Tryggvadóttur og Lindu Ólafsdóttur er mjög falleg og fræðandi bók um Ísland. Í formála tala höfundar um að landið sé dýrmætt og benda meðal annars á að það þurfi að passa landið vel og að nóg pláss sé fyrir alla. Texti bókarinnar er vel skrifaður, fræðandi og kaflarnir hæfilega langir. Fjallað er meðal annars um náttúruna, birtuna og myrkrið, dýralíf, gróðurfar og mannlíf. Í bókinni er farið í gegnum árstíðirnar og skiptist hún í vor, sumar, haust og vetur. Efnisyfirlit er fremst og hægt er að grípa niður í bókina hvar sem er og finna eitthvað áhugvert. Bókin er ríkulega myndskreytt og eru myndirnar stór hluti bókarinnar. Þær eru hver annarri fallegri, sannkölluð listaverk. Útlit og uppsetning bókarinnar er mjög skemmtileg, góður pappír og hentug leturgerð. Þetta er mjög fín fjölskyldubók sem hentar í raun öllum aldri.

Dómnefndir Fjöruverðlaunanna 2017 skipa:

Fagurbókmenntir
Bergþóra Skarphéðinsdóttir, íslenskufræðingur
Guðrún Lára Pétursdóttir, ritstjóri tímaritsins Börn og menning
Salka Guðmundsdóttir, leikskáld og þýðandi

Fræðibækur og rit almenns eðlis
Erla Elíasdóttir Völudóttir, þýðandi
Helga Haraldsdóttir, sérfræðingur í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu
Sigurrós Erlingsdóttir, íslenskukennari

Barna- og unglingabókmenntir
Arnþrúður Einarsdóttir, kennari
Júlía Margrét Alexandersdóttir, blaðamaður
Þorbjörg Karlsdóttir, bókasafnsfræðingur

Velkomin á tilnefningahátíð Fjöruverðlauna – bókmenntaverðlauna kvenna þriðjudaginn 6. desember kl. 17. Hátíðin verður haldin í Borgarbókasafninu í Tryggvagötu.

Dómnefndir tilnefna bækur í þremur flokkum: fagurbókmenntir, barna- og unglingabókmenntir, fræðibækur og rit almenns eðlis.

Léttar veitingar í boði.

Fjöruverðlaunin voru afhent í fyrsta sinn vorið 2007 og hafa verið veitt árlega síðan. Verðlaununum er ætlað að vekja athygli á og hampa bókum kvenna.

Fjöruverðlaunin, bókmenntaverðlaun kvenna, tilnefna bækur eftir konur til verðlauna í þremur flokkum:

• fagurbókmenntir
• fræðibækur og rit almenns eðlis
• barna og unglingabækur

Skorað er á útgefendur að leggja fram útgáfubækur ársins 2016 í þessa flokka. Þrjú eintök af framlagðri bók þurfa að berast á skrifstofu Félags íslenskra bókaútgefenda sem fyrst.

Hvaða bækur koma til greina?

Miðað er við að til að bækur teljist hæfar til að vera í Fjöruverðlaunapottinum séu þær:

• skrifaðar af konu/konum
• frumútgáfa sé á íslensku
• gefnar út af forlagi á Íslandi
• koma út í fyrsta sinn á því ári sem um ræðir (ekki endurútgáfur)
• innihaldi texta af einhverju tagi
  að kona/konur eigi a.m.k. 50% af textanum í bókinni, eða að kona/konur séu helmingur höfunda (ef margir)

Ef upp koma vafaatriði er það hverrar dómnefndar fyrir sig að vega og meta hvort umrædd bók skuli talin gjaldgeng eða ekki.

Hvernig er bók skráð til þátttöku?

Aðalfundur Félags um Fjöruverðlaunin – bókmenntaverðlaun kvenna var haldinn að Hallveigarstöðum í Reykjavík 29. september síðastliðinn.

Á fundinum var í fyrsta skipti kosið til nýrrar stjórnar frá stofnun félagsins 2013.

Úr stjórn véku Védís Skarphéðinsdóttir formaður, Halldóra Sigurdórsdóttir gjaldkeri, Erla Hlynsdóttir og Unnur Jökulsdóttir. Þökkum við þeim vel unnin störf síðustu tvö árin, við að koma þessu nýja félagi á laggirnar.

Á fundinum var kosinn formaður Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir. Í stjórn voru kosnar Ásbjörg Una Björnsdóttir, Guðrún Birna Eiríksdóttir, Ingibjörg Valsdóttir og Lára Jónsdóttir. Óskum við nýrri stjórn velfarnaðar í starfi.

Einnig samþykkti aðalfundur breytingar á lögum félagsins. Ný grein 7 í samþykktum félagsins er nú „Stjórn félagsins skal skipuð 5 félagsmönnum, formanni og 4 meðstjórnendum,  kjörnum á aðalfundi til þriggja ára í senn.  Stjórnin skiptir með sér verkum. Stjórn starfar samkvæmt starfsreglum sem hún setur sjálfri sér. Stjórn félagsins fer með málefni félagsins milli aðalfunda.  Formaður boðar til funda. Firmaritun er í höndum meirihluta stjórnar.“

Aðalfundur Félags um Fjöruverðlaunin – bókmenntaverðlaun kvenna á Íslandi er haldinn 29. september kl. 17:30. Fundurinn er haldinn að Hallveigarstöðum, Túngötu 14, 101 Reykjavík.

Fjórar af fimm stjórnarkonum félagsins láta af störfum í ár, svo við auglýsum sérstaklega eftir framboðum til stjórnar. Stjórnarseta er 2 ár og er að sjálfsögðu stórskemmtileg!

Hafið samband við stjórn fyrir fimmtudaginn 22. september til að bjóða ykkur fram! Netfang: bokmenntaverdlaunkvenna@gmail.com.

Elísabet Jökulsdóttir er tilnefnd til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs 2016 af Íslands hálfu, ásamt Guðbergi Bergssyni, fyrir bók sína Ástin ein taugahrúga: Enginn dans við Ufsaklett. Elísabet vann Fjöruverðlaunin 2015 og við óskum henni innilega til hamingju með tilnefninguna!

Hér er mynd af Elísabetu á verðlaunaafhendingunni í Höfða 21. janúar 2015. Með henni á myndinni er Þórunn Erlu- og Valdimarsdóttir sem vann Fjöruverðlaunin 2014 og Dagur B. Eggertsson borgarstjóri.

Fjöruverðlaunin, bókmenntaverðlaun kvenna, voru veitt við hátíðlega athöfn í Höfða 21. janúar 2016. Verðlaunin hlutu:

Í flokki fagurbókmennta:
Tvöfalt gler eftir Halldóru K. Thoroddsen

Í flokki barna- og unglingabókmennta:
Vetrarfrí eftir Hildi Knútsdóttur

Í flokki fræðibóka og rita almenns eðlis:
Heiður og huggun – Erfiljóð, harmljóð og huggunarkvæði á 17. öld eftir Þórunni Sigurðardóttur

Þetta í tíunda skipti sem verðlaunin eru veitt og í annað sinn síðan borgarstjóri Reykjavíkur, bókmenntaborgar UNESCO, gerðist verndari verðlaunanna og bauð Dagur B. Eggertsson gesti velkomna og afhenti verðlaunahöfum blóm. Venju samkvæmt fengu verðlaunahafar keramik-egg eftir listakonuna Koggu og frú Vigdís Finnbogadóttir steig á svið og afhenti verðlaunahöfum gjafabréf fyrir dvöl á Kolkuósi í Skagafirði.

Rökstuðningur dómnefnda

Frá dómnefnd í flokki fagurbókmennta

Tvöfalt gler eftir Halldóru K. Thoroddsen
Útgefandi: 1005 Tímaritaröð / Bókaútgáfan Sæmundur

Í Tvöföldu gleri er skrifað um konu á áttræðisaldri sem hefur nýlega misst eiginmann sinn. Þegar hún lendir óvænt í ástarsambandi stendur hún frammi fyrir spurningum um réttmæti þess að verða ástfangin á efri árum, en jafnframt sýnir saga hennar á einstakan máta fram á fegurð slíkra ásta.

Tvöfalt gler er þétt, skrifuð af einstöku næmi og hún er „stór“ þótt hún sé stutt. Höfundur dregur upp eftirminnilega mynd af lífsþorsta og ástarþrá manneskju sem dafnar og vex þegar dauðinn er allt í kringum hana. Halldóru Thoroddsen tekst sérlega vel að lýsa miklum tilfinningum í fáum en dýrmætum orðum. Verðlaunasagan Tvöfalt gler er lágstemmd og fögur – og stíllinn tær, ljóðrænn og sindrandi.

Frá dómnefnd í flokki barna- og unglingabókmennta

Vetrarfrí eftir Hildi Knútsdóttur
Útgefandi: Forlagið

Vetrarfrí er spennandi unglingabók með sterka samsvörun til nútímans og heimsmálanna. Bókin færir þær hörmungar sem fylgja lífi flóttamannsins nær unglingum og lesendum. En þó að sagan lýsi óhugnaði og blóðugu ofbeldi er mikill húmor í henni og því um leið líka stórskemmtileg.

Í sögunni er áhrifamikill stígandi þar sem tilveran tekur miklum stakkaskiptum; frá hversdagslegri  tilveru unglinga og barna yfir í ofsafengin átök. Þrátt fyrir umbyltingu á tilverunni heldur lífið þó áfram og jafnvel í stríði heldur manneskjan áfram að vera manneskja með sína drauma og væntingar. Og í stríði halda unglingar líka áfram að vera ástfangnir.

Frá dómnefnd í flokki fræðibóka og rita almenns eðlis

Heiður og huggun – Erfiljóð, harmljóð og huggunarkvæði á 17. öld eftir Þórunni Sigurðardóttur

Útgefandi: Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.

Bókin hefur að geyma frumrannsókn Þórunnar Sigurðardóttur á lítt rannsökuðu efni. Í henni  rýnir höfundur í íslensk tækifæriskvæði frá árnýöld, sem ort voru í minningu látinna, og sýnir fram á að þau heyri undir mismunandi kvæðagreinar. Þau 17 kvæði sem birt eru í bókinni hafa hingað til verið varðveitt í handritum og sjást nú flest í fyrsta sinn á prenti, en þar á meðal eru tvö kvæði eftir íslenskar konur.

Auk fræðilegrar dýptar hefur bókin mikla breidd í efnistökum. Þórunn fer ótroðnar slóðir í rannsókn sinni og greiningu, skoðar félagslegt og sálrænt hlutverk kvæðanna út frá samfélagsviðmiðum á ritunartíma þeirra og ber saman við hugmyndir nútímans. Jafnframt skoðar hún tengsl kvæðanna við heiður hins látna og einnig hvernig skáld gátu nýtt sér ritun erfiljóða til að auka eigin metorð.

Einnig voru tilnefndar:

Fagurbókmenntir:

• Humátt eftir Guðrúnu Hannesdóttur
• Mörk eftir Þóru Karítas Árnadóttur

Barna- og unglingabókmenntir:

• Koparborgin eftir Ragnhildi Hólmgeirsdóttur
• Randalín, Mundi og afturgöngurnar eftir Þórdísi Gísladóttur og Þórarin M. Baldursson

Fræðibækur og rit almenns eðlis:

• Rof – Frásagnir kvenna af fóstureyðingum eftir Silju Báru Ómarsdóttur og Steinunni Rögnvaldsdóttur
• Ástin, drekinn og dauðinn eftir Vilborgu Davíðsdóttur

Dómnefndir Fjöruverðlaunanna 2016 skipa:

Fagurbókmenntir:

• Ragnheiður Margrét Guðmundsdóttir, íslenskukennari og málfarsráðgjafi hjá RÚV
• Salka Guðmundsdóttir, leikskáld og þýðandi
• Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir, bókmenntafræðingur og rithöfundur

Barna- og unglingabókmenntir:

• Júlía Margrét Alexandersdóttir, blaðamaður
• Þorbjörg Karlsdóttir, bókasafnsfræðingur
• Þórey Mjallhvít H. Ómarsdóttir, teiknari og hreyfimyndagerðamaður

Fræðibækur og rit almenns eðlis:

• Erla Elíasdóttir Völudóttir, þýðandi
• Erna Magnúsdóttir, líffræðingur
• Sigurrós Erlingsdóttir, íslenskukennari

Mikil gleði ríkti í Kvosinni í dag þegar 9 bækur voru tilnefndar til Fjöruverðlaunanna – bókmenntaverðlauna kvenna.

Eftirfarandi höfundar og bækur hlutu tilnefningu að þessu sinni:

Fagurbókmenntir

• Humátt eftir Guðrúnu Hannesdóttur
• Tvöfalt gler eftir Halldóru K. Thoroddsen
• Mörk eftir Þóru Karítas Árnadóttur

Fræðibækur og rit almenns eðlis

• Rof – Frásagnir kvenna af fóstureyðingum eftir Silju Báru Ómarsdóttur og Steinunni Rögnvaldsdóttur
• Ástin, drekinn og dauðinn eftir Vilborgu Davíðsdóttur
• Heiður og huggun – Erfiljóð, harmljóð og huggunarkvæði á 17. öld eftir Þórunni Sigurðardóttur

Barna- og unglingabókmenntir

• Vetrarfrí eftir Hildi Knútsdóttur
• Koparborgin eftir Ragnhildi Hólmgeirsdóttur
• Randalín, Mundi og afturgöngurnar eftir Þórdísi Gísladóttur og Þórarin M. Baldursson

Rökstuðningur dómnefnda

Fagurbókmenntir

Humátt
eftir Guðrúnu Hannesdóttur
Útgefandi: Textasmiðjan

Humátt er eftirminnileg, innihaldsrík og vönduð ljóðabók sem einkennist af skörpu innsæi, aðdáunarverðum stílbrögðum og óbilandi tilfinningu fyrir möguleikum ljóðsins. Bókin er uppfull af þeim nákvæmu en jafnframt kraftmiklu, óvæntu myndum sem eru eitt höfundareinkenna Guðrúnar Hannesdóttur.

Í þeim 42 ljóðum sem er að finna í fimmtu ljóðabók Guðrúnar mætir lesandanum firnasterkt myndmál og óumdeilanleg hugmyndaauðgi. Skáldið beitir ísmeygilegum húmor og meitluðu tungumáli til að draga upp myndir sem stundum vara aðeins augnablik en teygja sig þó til allra átta í tíma og rúmi. Tilfinningin fyrir fortíðinni, íslenskum alþýðuvísindum, náttúru og þjóðlegum stefjum blandast samtíma okkar í tímalausri rödd ljóðmælandans. Náttúran er síkvik og nálæg en klisjur eru víðsfjarri; Guðrún teymir lesandann stöðugt eftir óvæntum stígum.

Á stundum er rödd ljóðmælandans jafnvel óvægin, tungumálinu beitt á nístandi hátt, en undirtónninn er ávallt sannur og heill. Örugg tökin á ljóðforminu verða til þess að djúpum tilfinningum og brýnum spurningum er miðlað á hátt sem hreyfir við lesandanum og birtir honum áður óþekkta sýn. Úr listlegu samspili viðfangsefna og forms verður afar sterkt verk.

Tvöfalt gler
eftir Halldóru K. Thoroddsen
Útgefandi: HKT/1005 Tímaritaröð

Tvöfalt gler er stutt skáldsaga, svokölluð nóvella, og í henni er skrifað um manneskju sem ekki oft fær rödd í íslenskum skáldskap; konu á áttræðisaldri sem hefur nýlega misst eiginmann sinn. Konu sem að einhverju leyti er „úr leik“ og „tíminn hefur nagað“ eins og segir í sögunni. Þegar hún lendir í ástarsambandi stendur hún frammi fyrir spurningum um réttmæti þess að verða ástfangin á efri árum, auk þess sem hún tekst á við álit fólksins í kringum sig. „Ástir gamalmenna eru ekki heilbrigðar hjónabandsástir sem miða að uppfyllingu jarðarinnar“ segir í Tvöföldu gleri, sem jafnframt sýnir fram á kosti slíkra ásta á einstakan máta.

Sagan lætur lítið yfir sér, eins og sagt er, en er þétt, fallega skrifuð og „stór“ þótt hún sé stutt. Lesendur verða nokkurs vísari um líf þeirra sem með skrauthvörfum eru kallaðir eldri borgarar en hétu hér áður fyrr gamalt fólk. Halldóra skrifar um hversdagslegar athafnir konunnar, hugsanir hennar um fortíð og framtíð og dregur upp eftirminnilega mynd af lífsþorsta og ástarþrá manneskju sem dafnar og vex þegar dauðinn er allt í kringum hana.

Halldóru Thoroddsen tekst sérlega vel að lýsa miklum tilfinningum í fáum en dýrmætum orðum. Sagan Tvöfalt gler er lágstemmd og fögur og stíllinn tær, ljóðrænn og sindrandi.

Mörk
eftir Þóru Karítas Árnadóttur
Útgefandi: Forlagið

Í Mörk skrifar Þóra Karítas Árnadóttir sögu móður sinnar, Guðbjargar Þórisdóttur. Sagan er skráð í fyrstu persónu Guðbjargar sem ólst upp í stórri og ástríkri fjölskyldu í húsinu Mörk í Reykjavík. En yfir hlýjunni og ástúðinni hvílir skuggi afans sem beitir Guðbjörgu kynferðislegu ofbeldi frá unga aldri.

Mörk er skrifuð af mikilli hlýju og einlægni. Hún er látlaus og dvelur ekki við ofbeldislýsingar, án þess að vera með tepruskap. Bókin nær að vera klisjulaus og þetta er nýr vinkill á sögu þolanda. Þetta er ekki saga um ónýtt líf heldur um manneskju sem nær að vinna úr hryllingnum og stendur uppi sem sigurvegari, þótt ekkert sé dregið úr alvarleikanum.

Til marks um úrvinnslu tilfinninga og þroska, sem Guðbjörg hefur náð, er klausa á blaðsíðu 112. Hún kallast á við nafnið á húsinu Mörk, sem var í senn heimili hennar og vettvangur ofbeldisins, og gefur titli bókarinnar þar með tvöfalda merkingu: „Nú veit ég hversu heimskulegt það var af sjálfri mér að ætlast til að ég sem barn gæti varið sjálfa mig og sett fullorðnum manni mörk.“

Fræðibækur og rit almenns eðlis

Rof – Frásagnir kvenna af fóstureyðingum
eftir Silju Báru Ómarsdóttur og Steinunni Rögnvaldsdóttur
Útgefandi: Háskólaútgáfan

Rof er tímabær bók um þýðingarmikinn hluta af reynsluheimi kvenna sem legið hefur að mestu í þagnargildi til þessa.

Í bókinni eru frásagnir 76 kvenna af fóstureyðingum sem höfundar hafa greint af kostgæfni og skipt í flokka. Greining höfunda setur frásagnirnar í samfélagslegt og fræðilegt samhengi og dýpkar þannig upplifun lesandans.

Lesandinn kemst ekki hjá því að horfast í augu við að á Íslandi er ákvörðun um fóstureyðingu ekki að fullu í höndum kvenna, heldur eru þær framkvæmdar í krafti kerfis sem vill svo til að er hliðhollt konum og þeirra ákvörðunarrétti. Þannig gæti kerfið á sama hátt dregið til baka þessi réttindi, sem konum eru í raun ekki tryggð með núgildandi lögum.

Útgangspunktur bókarinnar er að konur eigi rétt á að taka ákvörðun um fóstureyðingu á eigin forsendum og er því mikilvægt framlag til áframhaldandi réttindabaráttu kvenna og til þess að afnema þá bannhelgi sem legið hefur á umræðu um fóstureyðingar.

Ástin, drekinn og dauðinn
eftir Vilborgu Davíðsdóttur
Útgefandi: Forlagið

Vilborg Davíðsdóttir fjallar hér á hispurslausan hátt um þá tilveru sem blasti við henni og eiginmanni hennar eftir að hann greindist með krabbamein.

Höfundur tekst á við áleitnar spurningar um lífið og dauðann og horfist í augu við hvort tveggja af hugrekki og æðruleysi. Bókin er skrifuð af mýkt og einlægni, Vilborg nálgast dauðann sem hluta af lífinu og vekur máls á kimum mannlífsins sem fólk veigrar sér við að ræða.

Um leið og dauðinn er til umræðu er lífinu tekið opnum örmum. Þegar meinið greindist höfðu hjónin þegar tileinkað sér lífsstíl þar sem árvekni var í fyrirrúmi, og einkenna slíkar hugleiðingar bókina.

Vilborg notar myndmál ævintýranna um baráttu sína og síns heittelskaða við krabbameinið. Meinið er kallað „drekinn“, baráttu prinsins við það lýkur á ári drekans samkvæmt kínversku tímatali og við tekur ár snáksins, eða ár endurnýjunar. Þannig fær lesandinn einnig að fylgjast með Vilborgu fóta sig þegar allt er yfirstaðið og takast á við sorgina.

Heiður og huggun – Erfiljóð, harmljóð og huggunarkvæði á 17. öld
eftir Þórunni Sigurðardóttur
Útgefandi: Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum

Bókin hefur að geyma frumrannsókn Þórunnar Sigurðardóttur á lítt rannsökuðu efni, en í henni  rýnir höfundur í íslensk tækifæriskvæði frá árnýöld, sem ort voru í minningu látinna, og sýnir fram á að þau heyri undir mismunandi kvæðagreinar.

Auk fræðilegrar dýptar hefur bókin mikla breidd í efnistökum. Þórunn skoðar félagslegt og sálrænt hlutverk kvæðanna út frá samfélagsviðmiðum við ritunartíma og ber saman við hugmyndir nútímans. Jafnframt skoðar hún tengsl kvæðanna við heiður hins látna og einnig hvernig skáld gátu nýtt sér ritun erfiljóða til að auka eigin metorð.

Þau 17 kvæði sem birt eru í bókinni hafa hingað til verið varðveitt í handritum og sjást nú í fyrsta sinn á prenti, en þar á meðal eru tvö kvæði eftir íslenskar konur. Upprunalegur ritháttur textans er birtur samhliða nútímarithætti, sem gerir hann aðgengilegri fyrir lesendur.

Barna- og unglingabókmenntir

Vetrarfrí
eftir Hildi Knútsdóttur
Útgefandi: Forlagið

Vetrarfrí er lipurlega skrifuð og ákaflega spennandi unglingabók með mikilvægan boðskap og sterka ádeilu. Sagan hefur sterka samsvörun til nútímans og heimsmálanna og færir þær hörmungar sem fylgja lífi flóttamannsins nær unglingum og lesendum.

Textinn rennur vel og er áreynslulaus og persónusköpun er einkar skýr, sérstaklega á aðalsöguhetjum. Í sögunni er flottur og áhrifamikill stígandi þar sem tilveran tekur miklum stakkaskiptum; frá því að vera eðlileg tilvera unglinga og barna með þeim hversdagslegu vandamálum sem þar fylgja yfir í ofsafengin átök. Þrátt fyrir umbyltingu á tilverunni heldur lífið þó áfram og sama hvar fólk er statt og líka í stríði; heldur manneskjan áfram að vera manneskja með sínar smærri og stærri þrár, drauma og væntingar. Og í stríði halda unglingar líka áfram að vera ástfangnir.

Þrátt fyrir að sagan lýsi óhugnaði og blóðugu ofbeldi er mikill húmor í henni sem gerir það að verkum að það fjarstæðukennda verður öllu bærilegra aflestrar og er því þessi hörmungasaga því um leið líka stórskemmtileg.

Koparborgin
eftir Ragnhildi Hólmgeirsdóttur
Útgefandi: Bókabeitan

Í Koparborginni birtist einstakur söguheimur, margslunginn og vel hugsaður í framandi og leyndardómsfullri fantasíu. Sagan er spennandi frá fyrstu blaðsíðu, falleg og hrikaleg í senn, og heldur bæði þaulvönum fantasíuaðdáendum sem og þeim sem eru nýgræðingar á þeim lestri og er það kostur hve aðgengileg hún er þrátt fyrir að bregða upp tilveru sem er víðsfjarri lesandanum.

Viðfangsefni Koparborgarinnar eru erfiðleikar sem börn þurfa að glíma við í heimi þar sem plága hefur geisað og snýst tilveran um að þrauka dag frá degi og er tilvera barnanna grimm, ekki síður en í heimi fullorðinna þar sem þau þurfa að gera allt til að halda lífi, jafnvel þótt það kosti líf annarra og vekur sagan upp ýmsar siðferðilegar spurningar og þá kemur hún inn á vináttu, að treysta á sjálfan sig og að tilveran er ekki alltaf öll sem hún sýnist.

Aðalsöguhetjan er sérlega vel skrifuð persóna, torræð og breysk og í heild er verkið fagurlega skapað þar sem galdrar, framandleiki og dulúð gefa sögunni heillandi blæ.

Randalín, Mundi og afturgöngurnar
eftir Þórdísi Gísladóttur og Þórarin M. Baldursson
Útgefandi: Bjartur

Randalín, Mundi og afturgöngur segir skemmtilega sögu sem börn tengja við og skilja þar sem sagan hefur raunverulega tengingu við líf þeirra og þeirra dagsdaglegu vandamál og verkefni.

Sögusviðið er fullkomlega barnanna og þótt fullorðnir séu síður en svo víðsfjarri í sögunni eru þeir í algjöru aukahlutverki og sá fullorðinsheimur er fullkomlega séð út frá augum barnanna og þeirra málstað; oft á skondinn hátt þar sem til dæmis flökkusögur um kattakjöt á pítsum eru settar í nýtt og skemmtilegt samhengi.

Teikningarnar eru frábærar, setja léttan blæ á söguna og auka á gæði hennar. Uppsetning og letur framkallar eilítið gamaldags stemmingu og kaflafyrirsagnirnar eru afar góð viðbót og vekja eftirvæntingu.
Yfir sögunni er skondinn og léttur tónn og höfundur hefur næmt auga fyrir því eilítið skrýtna og skemmtilega í dagsdaglegu lífi og dregur fram stemningu þar sem lesendur skynja borgarumhverfið með öllum sínum krókum, kimum, ilmi og braki í jólasnjó.

Dómnefndir Fjöruverðlaunanna 2016 skipa:

Fagurbókmenntir:

• Ragnheiður Margrét Guðmundsdóttir, íslenskukennari og málfarsráðgjafi hjá RÚV
• Salka Guðmundsdóttir, leikskáld og þýðandi
• Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir, bókmenntafræðingur og rithöfundur

Fræðibækur og rit almenns eðlis:

• Erla Elíasdóttir Völudóttir, þýðandi
• Erna Magnúsdóttir, líffræðingur
• Sigurrós Erlingsdóttir, íslenskukennari

Barna- og unglingabókmenntir:

• Júlía Margrét Alexandersdóttir, blaðamaður
• Þorbjörg Karlsdóttir, bókasafnsfræðingur
• Þórey Mjallhvít H. Ómarsdóttir, teiknari og hreyfimyndagerðamaður

Velkomin á tilnefningahátíð Fjöruverðlauna – bókmenntaverðlauna kvenna miðvikudaginn 2. desember kl. 17. Hátíðin verður haldin í Borgarbókasafninu í Tryggvagötu.

Dómnefndir tilnefna bækur í þremur flokkum: fagurbókmenntir, barna- og unglingabókmenntir, fræðibækur og rit almenns eðlis.

Léttar veitingar í boði.

---