Gleði ríkti á Borgarbókasafninu í miðbæ Reykjavíkur 3. desember 2018 þegar níu bækur voru tilnefndar til Fjöruverðlaunanna – bókmenntaverðlauna kvenna.
Eftirfarandi höfundar og bækur hlutu tilnefningar:
Fagurbókmenntir
- Ástin, Texas eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur
- Ungfrú Ísland eftir Auði Övu Ólafsdóttur
- Kláði eftir Fríðu Ísberg
Dómnefnd skipuðu Guðrún Lára Pétursdóttir, Jóna Guðbjörg Torfadóttir og Kristín Ástgeirsdóttir.
Fræðibækur og rit almenns eðlis
- Þjáningarfrelsið – óreiða hugsjóna og hagsmuna í heimi fjölmiðla eftir Auði Jónsdóttur, Báru Huld Beck og Steinunni Stefánsdóttur
- Krullað og klippt: Aldarsaga háriðna á Íslandi eftir Báru Baldursdóttur og Þorgerði H. Þorvaldsdóttur
- Skiptidagar – Nesti handa nýrri kynslóð eftir Guðrúnu Nordal
Dómnefnd skipuðu Dalrún J. Eygerðardóttir, Sóley Björk Guðmundsdóttir og Unnur Jökulsdóttir.
Barna- og unglingabókmenntir
- Lang-elstur í leynifélaginu eftir Bergrúnu Írisi Sævarsdóttur
- Fíasól gefst aldrei upp eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur
- Sjúklega súr saga eftir Sif Sigmarsdóttur og Halldór Baldursson
Dómnefnd skipuðu Arnþrúður Einarsdóttir, Guðrún Jóhannsdóttir og Sigrún Birna Björnsdóttir.
Rökstuðningur dómnefnda
Fagurbókmenntir
Ungfrú Ísland eftir Auði Övu Ólafsdóttur (Benedikt, 2018)
Skáldsagan Ungfrú Ísland eftir Auði Övu Ólafsdóttur gerist á sjöunda áratug síðust aldar og lýsir ferð ungrar skáldkonu frá heimahögum til Reykjavíkur þar sem draumar hennar eiga að rætast. Höfundur lýsir annars vegar heimi kaffihúsaskálda og athafnamanna þar sem konur eru aðeins viðfang sem má káfa á og klípa í. Hins vegar er bókin saga um vináttu og sköpunarþrá ungs fólks sem sker sig úr í veröld þröngsýni og íhaldssemi. Stíllinn er fullur af lúmskum húmor og háði en jafnframt þungum undirtóni kúgunar og karlrembu. Persónur eru dregnar skýrum dráttum og víða er tákn að finna, t.d. í nöfnum sögupersónanna sem vísa til stöðu þeirra og væntinga. Ungfrú Ísland kallast á við ýmis verk bókmenntasögunnar sem fjallað hafa um rithöfundadrauma ungra manna og dregur þannig á athyglisverðan hátt fram þann þrönga stakk sem konum hefur verið sniðinn, bæði innan skáldskaparins og utan. Ungfrú Ísland er frábær skáldsaga um frelsi og fjötra.
Kláði eftir Fríðu Ísberg (Partus, 2018)
Smásagnasafnið Kláði eftir Fríðu Ísberg geymir 14 sögur sem allar eiga það sameiginlegt að fjalla um einstaklinga sem á einhvern hátt klæjar undan aðstæðum sínum. Hið knappa form smásögunnar er hér nýtt til hins ítrasta og með fáum dráttum tekst höfundi að draga upp ljóslifandi persónur og kunnuglegar kringumstæður. Frásögnin er uppfull af leiftrandi húmor og óvæntum sjónarhornum, stíllinn er léttur og áreynslulaus. Þótt sögurnar standi fyllilega undir sér sem sjálfstæð verk magnast kraftur þeirra þegar þær eru lesnar í samhengi hver við aðra. Umfjöllun um mannleg tengsl og tengslaleysi liggur eins og rauður þráður í gegnum bókina auk þess sem hún endurspeglar á næman hátt þær kröfur sem nútímasamfélag gerir til fólks en ekki síður þær sem við gerum sjálf, meðvitað eða ómeðvitað, til annarra. Kláði er spriklandi ferskt skáldverk, dregið beint upp úr samtímanum.
Ástin, Texas eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur (Bjartur, 2018)
Smásagnasafnið Ástin, Texas eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur geymir fimm smásögur sem láta ekki mikið yfir sér; þær eru lágstemmdar á yfirborðinu en undir niðri krauma miklar tilfinningar. Umfjöllunarefnið er nánd og þá einkum skorturinn á henni. Tilvitnun í byrjun bókar slær tóninn en þar er vitnað í orð Lacans: „Ástarsambönd eru ekki til.“ Heita má að þetta sé sá grunntónn sem sveigir sögurnar saman og þær hverfast um, hver með sínum hætti. Ástarsamböndin í sögunum eru af fjölbreyttum toga en eiga það sameiginlegt að vera á einhvern hátt löskuð. Þetta er býsna vel gert; mannlýsingar eru trúverðugar og vekja samkennd með persónum og samskiptum þeirra er lýst af slíkri dýpt og næmi að þau láta lesandann vart ósnortinn. Þrátt fyrir erfitt viðfangsefni er stíllinn léttur, lipur og myndrænn og jafnan er stutt í húmorinn. Það er unun að lesa sagnasveiginn Ástin, Texas.
Fræðibækur og rit almenns eðlis
Þjáningarfrelsið – óreiða hugsjóna og hagsmuna í heimi fjölmiðla eftir Auði Jónsdóttur, Báru Huld Beck og Steinunni Stefánsdóttur (Mál og menning, 2018)
Bókin Þjáningafrelsið – óreiða hugsjóna og hagsmuna í heimi fjölmiðla, eftir Auði Jónsdóttur, Báru Huld Beck og Steinunni Stefánsdóttur, er frábært framtak í heimi þar sem brýnt er að standa vörð um tjáningarfrelsið, í veröld þar sem afskipti stjórnmálaafla og eignarhald á fjölmiðlum getur leitt til hagsmunaárekstra. Bókin er safn viðtala við fólk sem tengist fjölmiðlum á einn eða annan máta. Útkoman er fjölbreytt umfjöllun um þá, auk þess sem áhrif samfélagsmiðla, persónuverndar, pólitíkur og peninga eru skoðuð. Þjáningarfrelsið tekur fyrir hin ýmsu mál út frá ólíkum viðmælendum en eiga það sameiginlegt að hafa verið á milli tannanna á Íslendingum. Allt frá gömlum málum til atburða sem gerast rétt áður en bókin fer í prentun. Þjáningafrelsið er ekki bók sem leitar lausna en lesandi er vissulega fróðari eftir lesturinn. Bókin skilur eftir sig spurningar, hugmyndir og vangaveltur um samfélagið og öruggt er að bókin verður góð heimild í framtíðinni til að skoða stöðu fjölmiðla og tjáningarfrelsis á Íslandi í upphafi 21. aldarinnar.
Krullað og klippt: Aldarsaga háriðna á Íslandi eftir Báru Baldursdóttur og Þorgerði H. Þorvaldsdóttur (Hið íslenska bókmenntafélag, 2018)
Bókin Krullað og klippt: Aldarsaga háriðna á Íslandi, eftir fræðikonurnar Báru Baldursdóttur og Þorgerði Þorvaldsdóttur – er fyrsta sagnfræðilega rannsóknin hérlendis, sem gerir íslenskri háriðn ítarlega skil. Bókin er merkt framlag til iðnsögu Íslands en jafnframt einstakt tillegg til rannsókna á sviði kvenna- og kynjasögu á Íslandi. Í verkinu fáum við innsýn í kynjaða menningu háriðnaðarins, er gleggst birtist í hárgreiðslu- og rakarastofum – tvískiptum starfsvettvangi fagsins. Fróðleg er umfjöllunin um það hvernig konur og karlar tjáðu sig með hári sínu – og hvað sú tjáning getur sagt okkur um stöðu kynjanna á hverjum tíma. Höfundarnir rýna í sagnahefð lokkanna og miðla hársögu Íslands í liprum texta og mögnuðum myndum bókar, sem er í senn fagur óður til hárklippara og rakara Íslands. Bókin vitnar um söguna sem fólk ber á höfði sér. Sögu sem hver tíð hefur áhrif á og hver maður getur breytt eftir því hvernig vindar blása.
Skiptidagar – Nesti handa nýrri kynslóð eftir Guðrúnu Nordal Unnur Jökulsdóttir (Mál og menning, 2018)
Bókin Skiptidagar – Nesti handa nýrri kynslóð segir frá ferðalagi fræðikonunnar Guðrúnar Nordal um menningararf og sögu okkar þjóðar. Guðrún Nordal er miðaldafræðingur en notar margvíslegt og fjölbreytt hráefni til að útbúa nesti handa nýjum kynslóðum, eins og hún útskýrir framtak sitt svo fallega. Þannig notar hún fræði sín, þekkingu og visku, en líka sögur af formæðrum og -feðrum til að sýna hver við erum og hvaðan við komum á tímum hraðra og stórstíga breytinga. Hún styðst einnig við túlkun samtímaskálda á goðsögnum og fornsögum og varpar fram kvenlægri sýn á söguna og menningararfinn, grefur upp hina huldu og þögguðu sögu kvenna. Um leið minnir hún á mikilvægi þess að hreykja sér ekki of hátt, og muna hversu hörð lífsbaráttan var hér gegnum aldirnar. Bókin Skiptidagar er virðingarvert framtak, frumlegt og einlægt verk á fallegu og aðgengilegu máli. Þessi bók er lítill gimsteinn fyrir okkur samtímafólk Guðrúnar og eflaust komandi kynslóðir.
Barna- og unglingabókmenntir
Lang-elstur í leynifélaginu eftir Bergrúnu Írisi Sævarsdóttur (Bókabeitan, 2018)
Bækurnar um vinina Rögnvald 97 ára sem er alls staðar langelstur og Eyju 7 ára eru afar glettnar og skemmtilegar. Í fyrri bókinni kenndi Eyja Rögnvaldi að lesa enda ekki seinna vænna en nú þarf að kenna honum á klukku ásamt því að vinna að háleynilegum aðgerðum á elliheimilinu Ellivöllum sem er nýtt heimili Rögnvalds. Eyja er snjöll stelpa, uppfinningasöm og úrræðagóð og heldur sérstaka orðabók yfir skrýtin orð sem hún heyrir. Sagan er viðburðarík og umfjöllunarefnið vekur vangaveltur hjá lesendum og tækifæri til útskýringa og samtals um tilfinningar og líðan, samhyggð og íslenskt mál. Myndskreytingar eru fallegar og styðja vel við textann. Bókin er vel byggð og spennandi með líflegar persónur og einfaldan stíl. Hún hentar bæði sem léttlestrarbók og til upplestrar fyrir yngri börn. Bergrún Íris Sævarsdóttir er tilnefnd fyrir bókina Langelstur í leynifélaginu til Fjöruverðlaunanna 2019.
Fíasól gefst aldrei upp eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur (Mál og menning, 2018)
Ærslabelgurinn Fía Sól er flestum kunn enda er hér um að ræða sjöundu bókina í bókaflokkinum um hana. Höfundur dregur upp sannfærandi myndir af átökum og uppgötvunum í lífi Fíu Sólar, breyskleika hennar og styrk. Heimur Fíu Sólar er ekki samsettur af staðalímyndum heldur eru persónurnar lifandi og margræðar. Fíu Sól finnst hún órétti beitt en fræðist um rétt sinn með hjálp frá Umboðsmanni barna. Hún verður „björgunarforingi í eigin hjálparsveit“ og aðstoðar önnur börn í leit að réttlæti. Fía Sól gefst aldrei upp hvetur til umræðu, vekur lesendur til umhugsunar um þennan mikilvæga málaflokk og vekur athygli á starfi Umboðsmanns barna. Hin íslenska Lína langsokkur Fía Sól höfðar til allra aldurshópa hvort sem til yndislestrar fyrir 11 ára og yngri eða upplestrar fyrir yngri börn. Kristín Helga Gunnarsdóttir er tilnefnd fyrir bókina Fíasól gefst aldrei upp til Fjöruveðlaunanna 2019.
Sjúklega súr saga eftir Sif Sigmarsdóttur og Halldór Baldursson (Mál og menning, 2018)
Sjúklega súr saga fjallar um stóratburði Íslandssögunnar allt frá öndvegissúlum til Internetsins á frumlegan og skemmtilegan hátt. Bókinni er ætlað að vekja áhuga ungs fólks á sögunni og sýna fram á að í gamla daga hafi lífið hvorki verið betra né einfaldara. Uppsetning bókarinnar er til þess fallin að grípa í sem kennsluefni en einnig til eigin athugunar og upprifjunar enda er textinn bæði lipur og læsilegur og höfðar vel til barna og ungmenna frá um 10 ára aldri. Húmorinn er allsráðandi og setja myndskreytingar mikinn svip á bókina. Hér er á ferðinni metnaðarfullt verk þar sem Íslandssaga er sett fram á lipran, fyndinn og myndrænan máta fyrir ungmenni samtímans. Sif Sigmarsdóttir er tilnefnd fyrir bókina Sjúklega súr saga til Fjöruverðlaunanna 2019.
Í skáldsögunni Elín, ýmislegt fléttar höfundur saman sögu tveggja kvenna sem eru dregnar sterkum og trúverðugum dráttum. Leikmunahönnuðurinn Elín og leikskáldið unga Ellen standa sitt hvoru megin við fullorðinsárin en á margslunginn og djúpstæðan hátt kallast tilvera þeirra þó á. Í bókinni er tekist á við höggbylgjurnar sem ríða yfir eftir alvarleg áföll og halda áfram sínu nötrandi ferðalagi um lífið á djúpstæðri tíðni. Á einkar næman og áhrifaríkan hátt er hér fjallað um skynjun manneskjunnar á veruleikanum, um flóttaleiðir hugans, einsemd, hið gleymda og falda. Frásagnartæknin er í senn úthugsuð og áreynslulaus og endurspeglar persónur jafnt sem umfjöllunarefni. Í takt við leiðarstef bókarinnar skapar höfundur myndir sem höfða til allra skynfæra og nýtir meðal annars sterk tákn sem þó eru aldrei augljós eða yfirborðskennd frekar en bókin sjálf. Elín, ýmislegt er gríðarlega vel skrifuð skáldsaga sem lifir áfram með lesandanum.
Rétt eins og hinar kenjóttu persónur bókarinnar er Flórída verk sem víkur sér undan einföldum skilgreiningum. Í knöppum prósa höfundar er engu ofaukið. Form verksins hæfir heimi þess og umfjöllunarefni fullkomlega; bókin samanstendur af stuttum brotum sem mynda þó heildstæðan boga og lýsa mætti sem prósaljóðverki. Höfundur skapar gróteska og nánast yfirþyrmandi veröld þar sem öll lögmál smám saman skekkjast, sífellt þrengir að og hnignun aðalpersónunnar verður óhjákvæmileg. Afstaðan í textanum einkennist þó af írónískri fjarlægð sem gerir það að verkum að nístandi ástand og átakanlegt niðurbrot verður hvorki melódramatískt né klisjukennt þótt lesandinn dragist dýpra og lengra inn í veruleika persónanna með hverri blaðsíðunni. Hér koma saman vel valið form, magnað innihald og firnasterk stílbrögð og útkoman er ákaflega gott skáldverk.
Slitförin er afar vönduð ljóðabók þar sem í tæplega fjörutíu ljóðum eru dregnar upp fjölmargar litlar myndir af augnablikum úr tilverunni, mannlegum samskiptum, brestum og tilfinningalegu ástandi. Skáldið segir þó um leið mun stærri sögu af samböndum og arfleifð kynslóðanna, vítahringjunum sem verða til upp úr erfiðu fjölskyldumynstri og hinni vandrötuðu leið sem unglingsstúlka þarf að feta til að öðlast sjálfstæða vitund ungrar konu. Eftirtektarvert er hve örugg tök höfundurinn hefur á fjölbreyttu myndmáli og hvernig hún nær með nálgun sinni að forðast tilgerð og koma hverri hugsun til skila á beinskeyttan hátt. Þrískipting bókarinnar og kaflaheitin Skurður, Slitförin og Saumar endurspegla þroskaferli ljóðmælandans og verkið er gjöful lesning í heild sinni en þó stendur hvert ljóð einnig sem sjálfstætt listaverk. Slitförin er vel uppbyggð og áhrifarík bók sem ber hæfileikum ljóðskáldsins gott vitni.
Í bókinni Undur Mývatns – um fugla, flugur, fiska og fólk lýsir Unnur Jökulsdóttir samlífi ólíkra lífvera á einkar næmlegan hátt og fléttar saman fræðilegar staðreyndir, munnmælasögur og örsögur úr eigin lífi í þessari stórbrotnu náttúru. Lesandi sér og skynjar töfra staðarins gegnum augu höfundar en hún er fróðleiksfús fastagestur sem vill vita allt stórt og smátt um náttúruna og lífið við vatnið. Unnur hefur greiðan aðgang að fræðafólki sem starfar við rannsóknir á lífríkinu við Mývatn og það svalar forvitni hennar þegar spurningar vakna. Bókin er þannig byggð á fræðilegum grunni en miðlað af leikmanni með næmt fegurðarskyn og djúpa virðingu fyrir náttúrunni. Niðurstaðan verður læsileg bók, skrifuð af ástríðu og hrifningu, þar sem rétt er farið með staðreyndir en þannig um þær búið að allir geta haft af þeim gagn og gaman. Látlausar og fallegar vatnslitamyndir eftir Árna Einarsson og Margaret Davies prýða bókina.
Eyja er sex ára feimin skólastúlka. Hún er nýflutt, þekkir því engan í skólanum og finnst erfitt að eignast vini. Sessunautur hennar er hins vegar 96 ára og fer sínar eigin leiðir bæði í nestis- og námsvali. Rögnvaldur og Eyja hjálpast að við það sem þeim finnst erfiðast og uppskera bæði. Eyja kennir Rögnvaldi stafina en þar sem hann er tregur til þarf hún að leysa ýmsar þrautir sem hann leggur fyrir hana. Skólalífið verður þeim þannig léttara og skemmtilegra en um leið lærdómsríkt og uppbyggilegt. Sagan kennir okkur að samvinna og það að þora aðeins út fyrir þægindarammann skiptir oft máli til að auka lífsgæði okkar.
Gunnar og Gyða fara með mömmu sinni í eyðiþorp og verja sumrinu án nútímatækja eins og snjallsíma og nets. Hvað gera börn þá? Þau þurfa að finna sjálf upp á einhverju til að skemmta sér og komast að því að það er hægt að komast af án allra skjáa og sælgætis. Við sögu kemur dýr sem mjoffar og börnin koma sér ekki saman um hvort er hundur eða köttur. Skepnan reynist hjálpsöm og vinur í raun.
Ishmael er sýrlenskur drengur frá Aleppo. Þegar heimili hans hrynur í sprengjuregni og mamma hans og systir deyja flýja hann og afi hans hörmungarnar enda möguleikar á eðlilegu lífi engir. Við fylgjum þeim á flóttanum og eru lýsingar atburða og umhverfis raunsæjar og myndrænar. Á sama tíma er sögð saga flóttafjölskyldu í Kópavogi sem er að reyna að fóta sig í nýju landi. Sagan segir ekki aðeins frá hörmungum heldur fjölskylduböndum, draumum, vináttu og von.